Część 2.

1. Budowa układu pokarmowego
2. Czynniki mechaniczne i chemiczne oraz etapy trawienia w przewodzie pokarmowym
3. Dlaczego wątroba i trzustka są tak ważne w procesie trawienia?

Ad 2. Czynniki mechaniczne i chemiczne oraz etapy trawienia w przewodzie pokarmowym

Czynniki mechaniczne i chemiczne

Aby człowiek mógł w pełni funkcjonować potrzebuje do tego pokarmu, który odżywia ciało oraz wytwarza energię niezbędną do jego sprawnego i prawidłowego działania. Ponieważ pokarm ten ma postać (dla układu pokarmowego) rozbudowaną, musi zostać poddany odpowiedniej obróbce: mechanicznej i chemicznej. Mówiąc o czynnikach mechanicznych mamy na myśli: gryzienie, żucie, mieszanie, przesuwanie. Dzięki gryzieniu pokarm zostaje rozdrobniony na małe kawałki, co daje możliwość na wprowadzenie go do jamy ustnej. Żucie służy do rozdrobnienia pokarmu na mniejsze kawałeczki, a nawet roztarcia go do postaci papki, łatwej do połknięcia. Mieszanie treści pokarmowej z enzymami i sokami trawiennymi zachodzi zarówno w żołądku jak i jelicie. W przypadku przesuwania się pokarmu cała praca zachodzi dzięki rozmaitym ruchom mięśni w żołądku i jelicie. Aby czynniki chemiczne mogły wykonać swoje zadanie niezbędna jest najpierw obróbka mechaniczna pokarmu.

Zęby służą do rozdrobnienia pokarmu na małe kawałki. W jamie ustnej kawałeczki te mieszane są ze śliną. Aby było to możliwe, pomocne okazują się ruchy języka, policzków i żuchwy. Tu pokarm zmienia swoją konsystencję i przyjmuje postać papki (oczywiście przy odpowiednio długim gryzieniu). Następnie małe kęsy zostają połknięte. Język i policzki biorą udział w pierwszej fazie połykania, tzw. ustno-gardłowej, która umożliwia przesuwanie pokarmu z jamy ustnej do gardła. Jest to czynność całkowicie świadoma i od nas zależna. W kolejnym etapie, kontrolowanym już nie przez nas lecz przez ośrodki rdzenia przedłużonego, następuje otwarcie zwieracza górnego gardła i dzięki ruchom perystaltycznym, pokarm zostaje przesunięty w dół do przełyku. Faza ta nosi nazwę gardłowo-przełykowej. Ostatnia faza – przełykowo-żołądkowa, wykorzystując również ruchy perystaltyczne, przesuwa pokarm w stronę wpustu żołądka. Wpust żołądka rozwiera się i pokarm przedostaje się do żołądka.

Co następuje dalej? Pokarm, który dostał się do żołądka układa się weń warstwami. Dochodzi tu do powstania ruchów błony mięśniowej żołądka i cała treść pokarmowa poddawana zostaje mieszaniu, a w następnej fazie przesuwaniu w stronę odźwiernika, by umożliwić jej przedostanie się dalej, do jelit. Jeżeli pokarm, który właśnie spożyliśmy był płynnej konsystencji, wtedy nie zalega on długo w żołądku. Natomiast pokarm stały może zalegać nawet do kilku godzin. Gdy treść pokarmowa dotrze do odźwiernika, ten otwiera się i cała płynna część przedostaje się dalej. To, co nie zostało jeszcze odpowiednio rozdrobnione, zostaje cofnięte z powrotem do żołądka i poddawane jest dalszemu mieszaniu i rozdrabnianiu. Żołądek zostaje całkowicie opróżniony w chwili, gdy ostania porcja płynnej treści pokarmowej zostanie wyciśnięta z odźwiernika do dwunastnicy. Przesuwanie treści pokarmowej w jelitach następuje dzięki trzem rodzajom ruchów mięśni. Te ruchy to ruchy wahadłowe i odcinkowe, dzięki którym pokarm mieszany jest z sokami trawiennymi. Trzeci rodzaj ruchu tzw. ruchy perystaltyczne (robaczkowe) umożliwiają przesuwanie pokarmu od dwunastnicy aż do końca przewodu pokarmowego – odbytu. Ruch ten odbywa się powoli, z prędkością ok. 2cm/s. Jednak w przypadku gdy np. przepełnimy żołądek jedzeniem, prędkość ruchów perystaltycznych dochodzi do 20-25cm/s. Istnieją ruchy antagonistyczne do ruchów perystaltycznych tzw. ruchy antyperystaltyczne, które przesuwają pokarm w przeciwnym kierunku. Może dojść wtedy nawet do wymiotów kałowych.

Jak pisałam wcześniej, obróbka mechaniczna pokarmu uzdatnia pokarm do obróbki chemicznej. Polega ona na rozkładzie złożonych związków chemicznych na proste przy użyciu enzymów trawiennych, niezbędnych do prawidłowego trawienia i przyswajania pokarmu.

Etapy trawienia w przewodzie pokarmowym

Doszliśmy w końcu do najbardziej ekscytującej dla mnie części, tzn. jak i gdzie działają enzymy trawienne? Poza różnymi mechanizmami, w proces trawienia zaangażowany jest m.in. układ hormonalny i autonomiczny układ nerwowy, które to wspólnie umożliwiają rozbicie składników pokarmowych na mniejsze cząstki, umożliwiając w ten sposób ich absorpcję.

Wstępne trawienie rozpoczyna się w jamie ustnej. Trzy rodzaje ślinianek – przyuszne, podżuchwowe i podjęzykowe – wydzielają ślinę (ph ~7), która zapoczątkowuje trawienie. Dziennie człowiek wydziela między 0,5-1,5l śliny. Istnieją jej trzy rodzaje: surowicza, wytwarzana przez ślinianki przyuszne, śluzowa, wytwarzana przez ślinianki podjęzykowe oraz śluzowo-surowicza, wytwarzana prze ślinianki podżuchwowe. Ślina surowicza jest nieco rzadsza od śluzowej i pozwala na rozmięknięcie pokarmu. Zawiera alfa-amylazę, enzym potocznie nazywany ptialiną. Ślina śluzowa jest gęsta i jej zadaniem jest ułatwienie połykania pokarmu; zawiera mucynę (glikoproteina). Początkowo pokarm mieszany jest ze śliną, a następnie enzym zwany amylazą ślinową rozpoczyna trawienie węglowodanów, głównie skrobi, rozkładając ją na dekstrynę i maltozę.

Kolejny etap trawienia następuje w żołądku. W żołądku znajdują się soki żołądkowe (ph ~1), zawierające kwas solny, różne enzymy trawienne, sole mineralne oraz śluz i wodę. Gdy pokarm dotrze do żołądka pozostaje jeszcze pod wpływem trawienia amylazą ślinową. Dopiero po wymieszaniu się z sokami żołądkowymi dochodzi do zakwaszenia pokarmu i poddawania go działaniu tamtejszych enzymów trawiennych. Do enzymów tych należą:

• pepsynogen – pod wpływem kwaśnego środowiska, enzym ten uaktywnia się w czynną pepsynę trawiącą białka
• podpuszczka / renina – występuje u niemowląt i dzieci do ok. 3 roku życia. Działa na białko zawarte w mleku – kazeinę – powodując jej ścinanie. Po tym etapie następuje trawienie pepsyną.
• lipaza żołądkowa – działa przeważnie w środowisku zasadowym, obojętnym lub lekko kwaśnym, dlatego w żołądku trawieniu poddawane są tylko zemulgowane tłuszcze np.: z mleka, śmietany, jaj.

Gdy trawiony pokarm przedostanie się z żołądka do dwunastnicy, ulega on alkalizacji (ph 7,1 – 8,4). Dzieje się tak, ponieważ z przewodu trzustkowego wydzielany zostaje sok trzustkowy o odczynie zasadowym, a z gruczołów dwunastniczych podśluzowych zasadowy śluz. Chroni on przed ewentualnymi uszkodzeniami spowodowanymi kwaśną treścią pochodzącą z żołądka. W soku trzustkowym wyróżniamy:

• trypsynogen, aktywowany (przez enzym enterokinazę) w czynną trypsynę trawiącą białka.
• chymotrypsynogen, aktywowany (przez trypsynę) w czynną chymotrypsynę również trawiąca białka.
• alfa-amylazę trzustkową, rozkładającą cukry
• lipazę trzustkową, rozkładająca tłuszcze
• nukleazę, trawiącą kwasy nukleinowe

Dodatkowo, w dwunastnicy znajduje się przewód żółciowy wspólny, którym wydzielona zostaje żółć z wątroby. Mimo że nie jest ona enzymem, bierze udział w trawieniu tłuszczy. Zawarte w żółci sole kwasów żółciowych nie tylko emulgują tłuszcze, ale również uaktywniają lipazę oraz ułatwiają wchłanianie tłuszczów wraz z witaminami w nich rozpuszczalnymi (A, D, E, K). Błona śluzowa jelita wysłana jest licznymi gruczołami jelitowymi wytwarzającymi sok jelitowy bogaty w enzymy trawienne. Są to:

• amylaza jelitowa (skrobia do maltozy), maltaza (maltoza do glukozy), sacharaza (sacharoza do glukozy i fruktozy), laktaza (laktoza do glukozy i galaktozy) – enzymy rozkładające wielocukry i dwucukry do cukrów prostych
• lipaza jelitowa – enzym rozkładający tłuszcze
• nukleza – enzym rozkładający kwasy nukleinowe
• aminopeptydazy – rozkład polipeptydów i białek

Z jelita cienkiego miazga pokarmowa przedostaje się do jelita grubego. Ponieważ enzymy obecne w treści pokarmowej nadal są obecne, pokarm ulega końcowemu trawieniu właśnie w jelicie grubym.

Poniższa tabela przedstawia konkretne enzymy oraz ich miejsce działania jak również składniki pokarmowe, na które działają.

Tabela 1

Zapisz się na mój newsletter o jodze i aujrwedzie, którym wysyłam ciekawe materiały i informacje o moich inicjatywach. Bądźmy w kontakcie!

Pełną politykę prywatności Pracowni Jogi Macieja Wieloboba, która jest administratorem danych, przeczytasz tutaj.

Zapisz się!

You have Successfully Subscribed!