Ajurweda ma swoje źródło w starożytnych tekstach indyjskich – Wedach, i ma ponad 5000 lat. Wedy (sans. „wiedza”) są najstarszymi tekstami pisanymi w sanskrycie. Jak podaje tradycja, wiedza ta została początkowo objawiona mędrcom (sanskr. mędrzec – riszi), którzy mogli jej doświadczyć poprzez swoje praktyki medytacyjne.
Ajurweda pochodzi od złożenia dwóch słów „Ayus” – „życie”[1] oraz „Veda” – „wiedza, nauka”. Ajurweda oznacza zatem wiedzę bądź naukę o życiu i jako system, rozpatruje człowieka holistycznie, całościowo.
Najważniejsze teksty związane z ajurwedą – Charaka sanhita, Suśruta sanhita oraz Astanga sangraha – tradycyjnie określa się jako tzw. wielką trylogię.
Charaka sanhita jest najstarszym z wymienionych wyżej pism i omawia medycynę chorób wewnętrznych. Jak podaje tradycja, tekst początkowo spisywany był przez Atreję oraz jego ucznia Agniweśę. Charaka zebrał i połączył ich teksty w jedną całość. Charaka sanhita składa się z 8 części (sthana):
Księga I: (Sutra sthana) jest wprowadzeniem w medycynę. Opisuje m.in. problemy zdrowotne oraz profilaktykę, higienę oraz dietetykę i diagnozę czynników odpowiedzialnych za powstawanie chorób.
Księga II: (Nidana sthana) opisuje m.in. 8 zaburzeń tj.: choroby nowotworowe, choroby dróg moczowych, jak również choroby skórne, krwawienia, ogólne wyniszczenie organizmu, organów wewnętrznych oraz epilepsję i choroby umysłowe. Opisane są tutaj też przyczyny powstania dolegliwości oraz objawy, ich odmiany oraz sposoby leczenia.
Księga III: (Wimana sthana) zawiera informacje na temat takich nauk jak: chemia, fizjologia, anatomia, epidemiologia, oraz wiedzę na temat chorób zakaźnych, rodzajów metod diagnostycznych i chorób pasożytniczych. Ponadto poruszana jest problematyka funkcji związanych z krążeniem oraz trawieniem i wydalaniem substancji odpadowych.
Księga IV: (Śarira sthana) omawia anatomię człowieka oraz cały proces ciąży (poczęcie, rozwój płodu, pokarm matki, itd.)
Księga V: (Indrija sthana) przedstawia opis objawów chorób oraz ich systematykę.
Księga VI: (Czikitsa sthana) jest zbiorem wszelakich leków wykorzystywanych w leczeniu oraz sposobów terapii pacjenta.
Księga VII: (Kalpa sthana) zawiera informacje na temat formuł farmaceutycznych.
Księga VIII: (Siddhi sthana) omawia ajurwedyczne metody oczyszczania organizmu (Pańczakarman)[2].
Kolejnym tekstem „Wielkiej trylogi” jest Suśruta sanhita, która jest najważniejszym źródłem opisującym praktyki chirurgiczne wykorzystywane w medycynie hinduskiej. Według legendy, Dhanwantari (inkarnacja Wisznu) przekazywał całą swoją wiedzę na temat chirurgii Suśrucie, który spisał tę księgę. Suśruta opisuje nie tylko choroby, ale również narzędzia chirurgiczne, które kształtem przypominają te używane w dzisiejszych czasach. Wymienione są również grupy zabiegów chirurgicznych: nacięcie oraz wycięcie tkanki, punkcja, sondy, nacinanie / nakłuwanie skóry, ekstrakcja (usuwanie przez operację), oraz opróżnianie i szycie. Poruszana jest tematyka operacji plastycznych, przeszczepów czy też amputacji kończyn, jak również anestezjologii.
Autorem ostatniego tekstu „Trylogii” – Astanga sangraha był Wagbhata – syn buddyjskiego mnicha żyjącego pomiędzy 200 r.p.n.e a 500 r.p.n.e. Wagbhata porusza m.in. kwestie astrologii medycznej. Według niego, te same choroby mogą mieć inny przebieg w zależności od konstelacji gwiazd. Astanga sangraha składa się z sześciu ksiąg, podzielonych na rozdziały.
Księga I opisuje wpływ diety, pór roku oraz dnia na życie człowieka, przyczyny powstawania chorób oraz wykorzystanie surowców do produkcji leków; ponadto poruszane są kwestie dotyczące oczyszczania organizmu poprzez upuszczanie krwi i inne metody terapeutyczne.
Księga II zawiera informacje o konstytucji człowieka, anatomii oraz okresie ciąży.
Księga III dotyczy diagnozowania i określania zarówno przyczyn, jak i skutków chorób.
Księga IV opisuje sposoby leczenia chorób, omówionych w Księdze III.
Księga V przedstawia różne kuracje (lewatywy, wymioty), komplikacje, które się mogą pojawić oraz lekarstwa stosowane w takich przypadkach.
Księga VI zawiera bardziej szczegółowy opis chorób omawianych w poprzednich księgach, jeżeli tam były przedstawione one w sposób niedokładny.
Istnieje również tzw. „Mała trylogia” (Laghu traji), w skład której wchodzą takie dzieła jak: Madhava nidana – opisująca patologie, przyczyny oraz symptomy chorób, ale bez informacji, w jaki sposób leczyć; Sarangadhara sanhita – w księdze tej znajdują się opisy z zakresu podstawowych informacji dla lekarzy praktykujących (terminologia, diagnozowanie, leczenie itp.) z dziedziny farmakologii oraz różnych środków terapeutycznych, m.in. upust krwi, wymioty itp.; Bhava prakasa – dzieło napisane przez Bharave Mikrę, zawiera informacje na temat przyczyn, sposobów leczenia i objawów chorób.
Ajurweda – najstarszy system medyczny – nie tylko uczy nas jak żyć w harmonii z samym sobą oraz z otaczającą nas przyrodą, ale również daje wskazówki jak obudzić w nas potencjał zdrowienia. W ajurwedzie, każda osoba jest unikalna pod względem zdrowotnym. Najważniejszym ze sposobów utrzymywania stanu zdrowia w dobrej kondycji jest dieta, ponieważ wiele chorób ma swoje przyczyny w nieprawidłowym odżywianiu. Zarówno Charaka sanhita jak i Suśruta sanhita opisują zbawienny wpływ pokarmu i odpowiednio dopasowanej diety na nasze zdrowie. Dzięki pokarmom możemy oddziaływać pozytywnie lub negatywnie na nasze zdrowie, polepszając nie tylko naturę psychiczną, ale również sprawność fizyczną. Ale nie tylko dieta wpływa na dobry stan zdrowia. Ajurweda mówi, że na stan zdrowia wpływa ogólne podejście promujące zdrowy styl życia. Czynnikami, wpływającymi na zdrowie są: dieta, aktywność fizyczna, intelektualna, seksualna, pory roku, jak również nasze zachowanie, emocje oraz życie rodzinne i społeczne.